και όμως κινείται

Πάντα απορούσα για το πόσο εύκολα εξοργίζονταν οι άνθρωποι μαζί μου και μόνο που μ’ άκουγαν να μιλώ. Ίσως να υπήρχε κάτι το αλλόκοτο στην κουβέντα μου, μολονότι αυτό συνέβαινε συχνά όταν ακριβώς προσπαθούσα μ’ όλη μου την ευσυνειδησία να μην ξεχωρίζω. Ο τρόπος που έπλεκα μια φράση και διάλεγα ένα ανάρμοστο επίθετο, η ευφράδειά μου και οι υπαινιγμοί που έκανα σε θέματα ταμπού, όλα συνωμοτούσαν για να με πετάξει έξω η κοινωνία, σαν κάποιον εκτός νόμου, σαν κάποιον εχθρό της. Όσο καλά κι αν πήγαιναν τα πράγματα στην αρχή, αργά ή γρήγορα με μυρίζονταν. Όταν, παραδείγματος χάρη προσποιόμουνα το σεμνό και ταπεινό, γινόταν κατά τρόπο υπερβολικό. Αν πάλι ήμουν εύθυμος και αυθόρμητος, τολμηρός και απρόσεκτος, ο αυθορμη- τισμός μου και η ευθυμία μου ξεπερνούσαν το μέτρο. Ποτέ μου δεν κατόρθωνα να είμαι ακριβώς «όπως έπρεπε» με το συνομιλητή μου….Μπορεί να τους διασκέδαζα όλο το απόγευμα με τις ιστορίες μου, μπορεί, όπως γινόταν συχνά, να τους έκανα να σκάζουν στα γέλια κι όλα να άρχιζαν με τους καλύτερους οιωνούς. Μα πάντα ήταν μοιραίο, ήταν αναπόφευκτο, κάτι να συμβεί, οπωσδήποτε πριν τελειώσει η βραδυά, κάποιο κύμα που ξεσπούσε ξαφνικά κι έκανε τον πολυέλαιο να τρέμει, ή θύμιζε σε κάποιαν ευαίσθητη ψυχή ότι κάτω απ’ το κρεββάτι της υπήρχε ένα ουροδοχείο. Το γέλιο δεν είχε ακόμα σβήσει από τα πρόσωπα, ωστόσο καταλάβαινες ότι το δηλητήριο αρχινούσε το έργο του. «Θα σας ξαναδούμε, ελπίζουμε, κάποιαν άλλη μέρα», λέγαν, αλλά το υγρό, λυμφατικό χέρι που άπλωναν, διέψευδε τα λόγια. Περσόνα νον γκρατα!

Χένρυ Μίλλερ – Τροπικός του Αιγόκερω

(μετ. Βαγγ. Κατσάνη)

Αυτό που κάνει ανήθικο να τον σκοτώσεις, είναι ότι ένας εγκληματίας δεν είναι απλώς βιολογικός οργανισμός. Δεν είναι καν μια ελατωματική μονάδα της κοινωνίας. Κάθε φορά που σκοτώνεις ένα ανθρώπινο ον, σκοτώνεις και μια πηγή σκέψης. Ένα ανθρώπινο ον είναι μια συλλογή ιδεών και αυτές οι ιδέες έχουν ηθικό προβάδισμα απέναντι σε μια κοινωνία. Οι ιδέες είναι σχήματα αξίας. Βρίσκονται σε ένα υψηλότερο επίπεδο εξέλιξης απ’ ό,τι τα κοινωνικά σχήματα αξίας. Ακριβώς όπως είναι ηθικότερο ένας γιατρός να σκοτώσει ένα μικρόβιο παρά έναν ασθενή, έτσι είναι ηθικότερο μια ιδέα να σκοτώσει μια κοινωνία, παρά μια κοινωνία να σκοτώσει μια ιδέα….Αυτό είναι πραγματικά κεντρικό πρόβλημα στη σύγκρουση Στατικού-Δυναμικού της εξέλιξης. Πώς διακρίνεις τους σωτήρες από τους έκφυλους; Ιδίως όταν μοιάζουν ίδιοι, μιλούν ίδια και παραβιάζουν όλους τους κανόνες το ίδιο; Οι ελευθερίες που σώζουν τους σωτήρες, σώζουν επίσης και τους έκφυλους και τους επιτρέπουν να διαλύσουν ολόκληρη την κοινωνία. Όμως, οι περιορισμοί που σταματούν τους έκφυλους, σταματούν επίσης και τις δημιουργικές δυναμικές ποιότητες της εξέλιξης.

Ρόμπερτ Πίρσιγκ – Λάιλα

(μετ. Ν. Μαστρακούλης)

Στο χώρο της επιστήμης είναι πλέον κοινός τόπος ότι η αλλαγή στον τρόπο σκέψης (αυτό που συνήθως ονομάζουμε επιστημονική επανάσταση) δεν συμβαίνει όταν νέα δεδομένα έρχονται να καταρρίψουν την υπάρχουσα θεωρία, αλλά όταν (εξαιτίας και των νέων δεδομένων) η επιστημονική κοινότητα πειστεί για την αναγκαιότητα αυτής της αλλαγής. Όσο προβληματικός κι αν καταλήξει να είναι ο κατεστημένος τρόπος, όσο προφανής κι αν είναι (εκ των υστέρων) η εναλλακτική θεωρία.

Το παράδειγμα του ηλιοκεντρισμού, πασίγνωστο. Όσοι ξέρουν να παρατηρούν το νυχτερινό ουρανό (ναι, υπάρχουν ακόμα τέτοιοι -ναι, όλο και λιγότεροι, δυστυχώς) διαπιστώνουν πολύ εύκολα ότι τα αστέρια «γυρίζουν». Δεν ανατέλουν και δύουν απλώς, όπως ο ήλιος και η σελήνη, ώστε αβασάνιστα να συμπεράνουμε ότι εμείς (η Γη μας!) αποτελούμε το κέντρο της κίνησής τους. Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος ήταν ο πρώτος (ιστορικά) που πρότεινε ως πιθανή εξήγηση για τη φαινόμενη περιστροφή του νυχτερινού ουρανού, την παραδοχή ότι η γήινη σφαίρα περιστρέφεται από τα δυτικά προς τα ανατολικά και -ταυτόχρονα- γύρω από τον Ήλιο. Δυστυχώς, την εποχή εκείνη υπήρχε μια παγκόσμια αυθεντία που ήθελε τη Γη στο κέντρο του σύμπαντος κόσμου: ο Αριστοτέλης. Η ίδια η επιχειρηματολογία του Σταγειρίτη σοφού δεν έχει σημασία. Το σημαντικό ήταν πως η διανόηση της εποχής ήταν εντελώς ανέτοιμη για τόσο τολμηρές αλλαγές προτύπων. Μια παρανοϊκή (για το σημερινό άνθρωπο) ουράνια μηχανή, στημένη από τον Πτολεμαίο, προσπαθούσε επί αιώνες να εξηγήσει τα ανεξήγητα: πώς είναι δυνατόν τα αστέρια να κάνουν κύκλους γύρω από τη Γη με έναν τόσο αλλόκοτο τρόπο. Χρειάστηκε ο ερχομός μιας αυθεντίας εξίσου ισχυρής, όπως ο Γαλιλαίος, αλλά -πάνω απ’ όλα- ένας κόσμος σε Αναγέννηση, εθισμένος σε ανατροπές και πρωτοπορίες, ένας κόσμος που έμαθε να εκτιμά τα δυναμικά σχήματα που εναντιώνονταν στα στερεότυπα της εποχής (ακόμα και στα ισχυρότερα, όπως είναι τα θρησκευτικά δόγματα), για να ανατραπεί το παλιό σκηνικό.

Πού θέλω να καταλήξω; Αν είναι τόσο δύσκολη, τόσο βασανιστική και συχνά αδιέξοδη η προσπάθεια ανατροπής στο πεδίο της επιστήμης -όπου, στο κάτω-κάτω, κυριαρχεί η αισθησιοκρατία και ο ορθός λόγος και τα ταμπού περιορίζονται σε δυο χούφτες αξιώματα- καταλαβαίνει κανείς τι σημαίνει μια αντίστοιχη προσπάθεια ανατροπής στο πεδίο της κοινωνίας, όπου τα στερεότυπα τα κλωτσάς σε κάθε βήμα κι όλοι οι αδένες σου εκκρίνουν την ενοχή εντατικότερα απ’ το σάλιο και τον ιδρώτα.

Και δε μιλάω μόνο για πράγματα προφανή σήμερα σε πολλούς, όπως η ξενοφοβία και ο ρατσισμός ή τα δικαιώματα των ζώων.

Δεν περιορίζομαι καν στα λιγότερο προφανή, όπως η δημοκρατία και η θρησκεία.

Αλλά έχω εδώ στα χέρια μου ένα ωραίο, άσπρο κόκκαλο κι ένα μαχαιράκι και πολύ το σκέφτομαι αν είναι πρέπον να συναντηθούν.

(η εικόνα της Γης από εδώ)